Олны анхаарал татсан асуудлаар үнэн бодит мэдээлэл өгч буй “Алтан дорнод Монгол” группийн ерөнхий захирал Т.Ганболдын 2011.12.06-ны өдөр өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна.
Илэн далангүй яриа” буландаа “Алтан дорнод Монгол” группийн ерөнхий захирал Т.Ганболдыг урилаа. Овог нэр Тордайн Ганболд

Төгссөн сургууль Гадаад хэлний дээд сургууль, Санхүү эдийн засгийн дээд сургууль

Мэргэжил Санхүү, эдийн засагч

Хообий Бизнес төлөвлөгөө боловсруулж, зургийг нь зурах

-Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэрийн даргын албыг авсны дараахан зургийг чинь харж байсан. Таныг ийм залуу хүн гэж бодсонгүй?

-Овор багатай байх нь давуу тал уу, сул тал уу гэдэгт эргэлзэх л юм байна шүү. Ихэнх тохиолдолд сул тал болох юм. Яам, тамгын газрын 30 хүрээгүй залуучууд загначих гээд л. Жаахан дуугаа өндөрсгөөд, ихэмсэг, намбатай дүр үзүүлэх ёстой юм шиг байна лээ. Зарим нь бацаан гэнэ. (инээв) Би дөчин настай.
-Асар их өртэй “Алтан дорнод Монгол” компанийг та авсан. Их зориг гаргажээ.

-Яах аргагүй өндөр эрсдэл л дээ. Хийвэл бүү ай, айвал бүү хий гэсэн үг байдаг даа. Бизнес хийсэн багагүй хугацаа, туршлага маань надад амжилт авчирч, алхам алхмаар ахисан. Харин “Алтан дорнод Монгол” компанийг авах шийдвэр гар гасан нь бизнесийн бүх үйл ажиллагаагаа цүлхийтэл нэг зүйлд зарцуулахад хүргэлээ. Нэг өглөө л би Монголын хамгийн их өртэй хүн болчихсон.

-Худалдан авах хүртлээ та тооцоо сайн хийсэн байх. Бас сайн нууцалсан биз?

-Бодолгүй яахав. 2008 оноос судалж байсан. Эзэн нь Монголын Засгийн газартай маргаж, маш их өрийн асуудалтай, хүнд байсныг мэднэ. Би ОХУ-д ажлаар явж байхдаа С.В.Паушоктой уулзаж, компанийнх нь тухай ярилцдаг байсан юм. Орохоос өөр аргагүй бизнес байсан л даа.

-Тус компанийн мэдлийн Заамарын орд алт ихтэй ч өрийг нь сонсоод шийдвэрээсээ буцсан бизнесмен цөөнгүй мэдэх юм байна. Харин С.В.Паушок танд давуу талаа танилцуулсан бололтой?

-Тийм ээ. Мэдээж С.В.Паушок эхлээд давуу талаа танилцуулна шүү дээ. Ил болсон сөрөг талаа ярьж байсан. Зарим үед цочирдмоор тоо баримт ч гарч ирнэ. Гүнзгий танилцах тусам аюултай, эрсдэлтэй нөхцөл байдал бидний өмнө тулгарна гэдэг нь ч мэдрэгдсэн. Гэсэн ч их хэмжээний өрийг нь барагдуулж, үйл ажиллагааг нь зөв удирдаад явбал ашигтай гэсэн бизнес тооцоо хийсний дүнд ийм шийдвэр гаргасан. Ёстой л таны хэлснээр зориг дийлсэн. Нэг үгээр хэлбэл, хувьсгалын тохироо бүрдсэн гэх үү дээ. Долоо хэмжиж, нэг огтлоод дайрч орсон.

-Та 2008 оноос судалж байсан гэлээ. Худалдаж авах саналаа хэзээ тавьсан юм бэ. Арбитрын шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө худалдан авах тухай эцэслэсэн байсан гэдэг?

-С.В.Паушок өөрийнхөө хийж бүтээсэн зүйлээ цаашид аваад явчих боломжтой аж ахуйн нэгжид өгөх хүсэлтэй байсан нь мэдээж. Нөгөө талдаа эх адаггүй хэрүүл, маргаанаас залхаж, бушуухан салъя гэсэн бодолтой байсан биз. Арбитрын шүүхийн шийдвэрээс өмнө би худалдан авах шийдвэр гаргаж болохгүй. Би тэр шийдвэрийг л хүлээж байлаа. Тэрбээр Арбитрын шүүхээр Монгол Улсыг ялна гэсэн итгэлтэй байсан юм билээ. Жижиг ч бай нэг улсыг гаднын хөрөнгө оруулагч ялна, дийлнэ гэдэг маш хэцүү. Тухайн улсын Засгийн газрын ард тусгаар тогтносон улс, ард түмэн нь байгаа шүү дээ. Тухайн үед намайг түүнтэй уулзуулж байсан хүмүүс “Бид ялна, дийлнэ, их хэмжээний мөнгөө Монголын Засгийн газраас авна. Бид Барак Обамагийн сурталчилгааг хариуцаж байсан” ч гэх мэт зүйл ярьсан юм билээ. Барууны орнуудын хууль эрх зүй, өмгөөллийн компаниуд “Төлбөрөө л өгчих, тэгвэл шууд ялна, дийлнэ” гэсэн зарчмаар ажилладаг нь анзаарагддаг. Гэтэл үнэн хэрэгтээ шүүх дээр асуудал өөрөөр эргэх нь түгээмэл. Энэ мэт хүмүүсийн яриа нь түүнийг баахан хөөрөгдсөн бололтой. Нөгөө талдаа С.В.Паушок “Усыг нь уувал ёсыг нь дагана” гэдэг үгийг мартсан юм шиг санагддаг. Түүнээс гадна Монголын нэр бүхий төрийн түшээдтэй танил болоод ирэхээрээ хэнийг ч, юуг ч дийлнэ гэсэн омогтой болсон байх л даа.

-Зөвхөн та ч биш манай томоохон бизнесмен үүд энэ компанийг сонирхож байсан юм билээ. С.В.Паушок таныг сонгосон нь сонирхолтой санагдаад байх юм?

– С.В.Паушок 1997-2007 онд Монголд ажилласан. Ашигт малтмал олборлолтоороо эхний гуравт орж, бизнес нь ид цэцэглэж байхад нь би түүнийг таньдаггүй, мэндтэй л явдаг байсан. Харин асуудал үүсэж, эх орондоо очсон хойно нь танилцаж, ажлаар Москвад очихдоо уулзаж, бизнесийн яриа өрнүүлдэг болсон. Би чадалтай, мундагтаа энэ компанийг аваагүй л дээ. Том компаниуд худалдан авах санал тавьж байна гэсэн мэдээлэл дуулдаж л байсан. Нөгөө жаран чавганц уралдахад нэг нь түрүүлдэг гэдэг шиг л юм болсон. Оросуудтай олон жил хамтарч ажилласан, тэдний менталитетийг сайн мэддэг нь миний давуу тал болсон байх.

-Худалдах, худалдан авах гэрээг биечлэн хийсэн нь тодорхой. Түүнтэй хамгийн сүүлд хэзээ уулзав. Монголын талаар ямар бодолтой явдаг бол. Та сонирхсон уу?

-Бид удаан хугацаанд судалгаа хийсний дүнд Москвад 2011 оны есдүгээр сарын 9-нд худалдах, худалдах авах гэрээг үзэглэж, 16-наас миний мэдэлд 100 хувь ирсэн. Гэрээ байгуулах ажилд Англи, ОХУ-ын хуулийн нэртэй компаниуд ажилласан. Хэдийгээр би их хэмжээний өр үүсгээгүй ч компани нэгэнт миний мэдэлд ирсэн. Тиймээс энэ компанитай холбоотой бүх асуудлыг шийдэж, Монголын том татвар төлөгч хэвээр үлдээх болно. Хамгийн сүүлд шилжилт хөдөлгөөн, компанийн бүртгэлийн асуудлаар энэ оны аравдугаар сард ОХУ-д очоод уулзлаа. Монголд эрч хүчтэй үеэ өнгөрөөж, бизнесийн ажил нь цэцэглэж, хоёр гурван хүү нь Монголд төрсөн гээд амьдралынх нь багагүй хугацаа нь энд өнгөрсөн. Өөрт нь амжилт авчирсан Монголын ард түмэн, Засгийн газартай нь муудалцаад, дахин ирэх нүүргүй болсондоо их харамсдаг юм билээ. Багагүй хугацааг Монголд өнгөрөөсөн болохоор бас санадаг бололтой. Тавь гарсан хүн ОХУ-ын олигархжсан, авторитар системтэй зах зээлд байр сууриа олно гэдэг амаргүй шүү дээ. Монголын зах зээл ОХУ-тай харьцуулахад таатай, өрсөлдөөн багатай байсан нь мэдээж.

-Таны хамтрагчийг сонирхож болох уу. “Алтан Дорнод Монгол”-ын бүх өр, бусад асуудал нь 300 сая ам. доллар болсон гэсэн үү?

-Компани маань 100 хувь Монгол Улсын иргэн Тордайн Ганболд гэдэг хүний нэр дээр байгаа. Гадаадад байгуулсан компани маань мөн л миний нэр дээр бий. Английн эрх зүйд нийцсэн компанийн нэрээр зээл авахад хялбар. Тиймээс бид энэ компанийнхаа нэрээр гаднын хөрөнгө оруулалтын сангаас мөнгө босгосон. Нийт өр төлбөрийн эцсийн дүн 300 сая ам.доллар. Тэр мөнгөнөөс тодорхой хувь нь С.В.Паушокт шилжсэн. Зарим хэсэг нь татварын өрөнд, үлдсэн нь эргэлтийн мөнгө болоод явна.

-Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны хүмүүс С.В.Паушокын хууль бус үйлдлийг Монгол Улсын хуулиар шийднэ гэж байсан ч Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжав түүнд хамааралтай хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон нь олны анхаарлыг татаж байсан. Одоо монголчуудын мэдэлд ирлээ. Өр төлбөрийн асуудлыг хэрхэн шийдэж байгаа юм бэ?

-Энэ асуудлыг хамгийн ойлгомжтойгоор тайлбарлахыг хичээе. С.В.Паушокт холбоотой хэргийг Ерөнхий прокурор хэрэгсэхгүй болгосон гэх мэт асуудал нь энэ компанийг намайг авахаас өмнө болсон юм билээ. Миний ойлгосноор Нийслэлийн прокуророос түүнд холбогдох асуудлыг хэрэгсэхг үй болгосон гэсэн. Эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхг үй болгох үндэслэл байсан учраас тийм шийдвэр гаргасан байх. Нарийн учир шалтгааныг би сайн мэдэхгүй. Харин намайг Д.Дорлигжавын хамсаатан гэх хардлага гарах болсон. Ямар ч холбоогүй гэдгийг хэлмээр байна. Манай компанийн бүх бичиг баримт энэ бүгдийг гэрчилнэ. Намайг авахаас өмнө Татварын ерөнхий газраас “Алтан дорнод Монгол” компанийг дампууруулах тухай саналаа Баянгол дүүргийн шүүхэд тавьсан юм билээ. Татварын өр, түүний хүү, алданги гээд маш их хөөсөрсөн өр, авлага байдаг юм.

Энэ компанийн үйл ажиллагааг зогсоогоод гурван жил боллоо. Зөвхөн татвар ч биш бусад өр, авлага нь цасан хунгар мэт дээрээс нь дарж, өдөр бүр хүү, алданги нэмэгдээд байдаг. Гэтэл өрөө төлж, мөнгө олох ажлаа хийх боломж байхгүй. Би зөвх өн аж ахуйн нэгжийн хүрээнд ярьж байгаа юм шүү. Бүх техник хэрэгслийг нь лацдаад, дотоодын цэргээр хамгаалуулчихсан. Ийм нөхцөлд би энэ компанийг аваад шүүхэд байгаа асуудлыг нь шийдүүлж, ажлаа хийж өрийг нь барагдуулъя гэсэн. Харин дампууруулъя гээд байгаа хүмүүсийг ойлгохгүй юм. Төсөвт төвлөрөх ёстой их хэмжээний мөнгийг Монгол Улсын иргэн ажлаа хийгээд төлье гэж байна. Нөгөө талдаа Монголд татвар төлөгч томоохон компанийг авч үлдэж, 2000 гаруй ажлын байрыг сэргээхийн төлөө ажиллаж байна. Энэ нь Монголд ашигтай юу, эсвэл шууд дампууруулах нь зөв үү гэдгийг бодох хэрэгтэй. Хэрвээ дампууруулах юм бол татварын байгууллага бүх балансыг нь тэглээд, нэг төгрөг ч Монголд орж ирэхгүй.

“Алтан дорнод Монгол” компанийн эзэмшдэг уул, уурхайн компанийн хэдэн лицензийг тал тал тийш хувааж авах сонирхол байна. Намайг ажлаа авахад Заамар, Архангайн хөндийд 40 гаруй компани алт олборлож байсан. Ямар ч гэрээ хэлэлцээргүйгээр шүү. Үүнийг сонингуудад “Алтан дорнод Монгол” Орхон голыг бузарлаж, хүн амьдрах нөхцөлг үй болголоо гээд л бичсэн. Үнэн чанартаа тэр газарт нөхөн сэргээлт хийх нэрээр аж ахуйн нэгжүүд техник хэрэгслээ аваачаад дур мэдэн алт олборлож байсан юм. Би ирээд энэ асуудлыг цэгцэлсэн. Засгийн газрын тогтоолоор өр авлага барагдуулах Ажлын хэсэг байгуулсан. Ажлын хэсэгт би өрөө барагдуулна гэдгээ мэдэгдэн хүсэлт гаргадаг ч зөрүүтэй олон санал гарах юм. Шууд дампууруулъя гэсэн саналын цаана ямар ашиг сонирхол байгааг би мэдэж, ойлгож байна. Энэ нь хэсэг бүлэг хүний хувиа бодсон өөдгүй санал. Тэр хүмүүст лиценз зарж борлуулна гэсэн ташаа ойлголт байх шиг. Манай компанийн нөөц нь тогтоогдсон ашиглалтын лицензүүд банкны өрийн барьцаанд бий. Хуулийн дагуу дампууруулсан тохиолдолд барьцаанд байгаа зүйлээ банк л авна.

Харин үлдсэн хөрөнгийг Хувь нийлүүлэгчдийн зөвлөл гэж байгуулаад эд хөрөнгөө дуудлага худалдаагаар худалдаж, хувь тэнцүүлсэн байдлаар хуваана. Ийм нөхцөлд улсад сая төгрөг ч олдохгүй. Энэ гарцааг үй үнэн. Гэтэл илт мушгиж, янз бүрээр тайлбарлахыг зарим нь оролдох юм. Монгол хүн энэ бүх өрийг барагдуулж, том татвар төлөгч компаниа аваад үлдье гэж байхад үхүүлнэ, дарна гээд байж болох уу. Үнэхээр энэ компани хэрэггүй байсан юм бол 1997 онд байгуулагдахад нь эсэргүүцэхгүй яасан юм бэ. Өнөөдөр монгол хүн авчихаад байхад дэмжихийн оронд боомилсон бодлого явуулж болохг үй шүү дээ. Гадаадын компаниудад татвар, бизнесийн таатай орчин бүрдүүлж, цаашлаад тогтвортой байдлын гэрээ байгуулдаг. Харин монголчууддаа хамгийн өндөр татвар ногдуулж, дарамтлахыг оролддог байж болохгүй. Би орос Фрийдландаас Оюутолгойгоос арай жижиг Оюутолгойг эргүүлэн авчирлаа шүү дээ. Тэгж байхад устгана гэсэн бодолтой хүмүүс байгаад үнэхээр гайхах юм. Төрийн эрх мэдэлтнүүд тодорхой цаг хугацаанд ажилладаг. Тэр хугацаандаа ийм бодлого баримталбал улс төрийн санаа зорилгоор эх орныхоо эсрэг гэмт хэрэг үйлдлээ гэж би үзнэ.

-Энэ компанийг монгол хүн байтугай гадаадынхан авахгүй байх гэсэн бодол олон нийтэд байсан. Та асар их зориг гарган Монголын баялагаа өөрсдөө ашиглаж, өр төлбөрийг нь барагдуулна гэж байхад шууд дампууруулах сэтгэлтэй хүн байхгүй байлгүй дээ?

-Дампууруулах эрх зөвхөн шүүхэд бий. Төрийн байгууллага, агентлагууд дотоодын компаниа дэмжье гэсэн бодлоготой байдаг бол шүүхэд асуудал шийдэгдэхэд эерэг нөлөө үзүүлэх бүрэн боломжтой. Харамсалтай нь өнөөдөр буруу ойлголттой хүн олон байна. Монголчууд бид тамын тогооны үлгэрээр хэдэн зуун жил амьдрах гээд байгаа юм бол. Төрийн алба хашиж байгаа хүмүүс нь дотоодын баялаг бүтээгчдээ харахаар хуул зарчим яриад, харгис хэрцгий зан гаргана. Уг нь тэгмээргүй л байгаа юм.

-Танай компани алт олборлохоос гадна нефть боловсруулах үйлдвэрийн томоохон төсөл хэрэгжүүлж, олон чиглэлд үйл ажиллагаа явуулж байсан. Бүх чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж чадах болов уу?

-Би “Алтан дорнод Монгол” ХХК, “Бумбат” ХХК, “Восток нефть газ” гэсэн гурван аж ахуйн нэгж авсан. Эдгээр нь хэн нэгнийхээ охин компани биш тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг. “Алтан дорнод Монгол”, “Бумбат” ХХК бол алт олборлож, өрөмдлөгийн ажил хийдэг. “Восток нефть газ” компани 2006 оноос нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулахаар төсөл хэрэгжүүлж, Улаанбаатараас 60 км зайтай Рашаантад 20 гаруй мянган ам метр газарт үйлдвэрийн байр барьж, дэд бүтцийг нь шийдсэн. III ДЦС-ын дэргэд нефть баазаа босгосон гээд нийт 80 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн юм билээ. Энэ төслийн ТЭЗҮ-ийг нь боловсруулж, ОХУын компанитай 10, Монгол Улсын Засгийн газартай 15 жилийн Тогтвортой байдлын гэрээ байгуулсан. Энэ төсөлд нэг тэрбум төгрөгийн хөр өнг ө оруулалт шаардлагатай, хоёр сая тонн нефть боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулах юм. Ажлаа эхл үүлэхийн тулд “Алтан Дорнод Монгол” компаниас зээл авсан баримт нь байна. Манайд нефть боловсруулах үйлдвэр гарцааг үй хэрэгтэй. Хоосон талд нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулна гээд тууз хайчлаад байх юм. Гэтэл хотоос холгүй газарт 80 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн, хоёр жил ажил өрнөсөн бэлэн төсөл байна шүү дээ.

-Та энэ төслөө үргэлжлүүлнэ биз дээ?

-Тэгэлгүй яах вэ. Ажил болгохын төлөө зүтгэнэ.

-Таныг аваагүй байхад “Алтан дорнод Монгол” компанийнхан ажилтнуудаа халж, үүдээр нь цалин мөнг өө авах гэсэн монголчууд эргэлддэг байсан. Харин одоо ажилд орох гэсэн хүмүүс дугаарлаж эхлэх байх. Одоо танайд хэдэн хүн ажиллаж байна вэ. Бүх чиглэлээр ажиллаад эхлэхэд танай компанид ажлын хэдэн байр бий болох боломж байна вэ?

-С.В.Паушок гэдэг хүнтэй Засгийн газар маргаад эхлэнг үүт түүний нэр дээр байсан бүх аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг зогсоожээ. Ажлаа явуулахг үй болохоор монгол хүм үүс цалингаа авч чадахгүйд хүрсэн. Цалингийн асуудлаар цөөнгүй хүн ирж уулздаг. Нэгэнт энэ компанийн сайн, муу бүх зүйлийг би хариуцах учраас асуудлыг шийдэх үүрэгтэй. Одоохондоо бид үйл ажиллагаа явуулах тухай албан ёсоор ярилцаж, гэрээ хэлэлцээр хийгээгүй болохоор өр барагдуулах арай л болоогүй байна. Өмнө нь энэ компани хэдэн ажлын байртай байв, түүнийг нь сэргээнэ гэж боддог. Яг одоо манай компанид 200 хүн ажиллаж байна. Он гаргаад бид хуучин ажиллаж байсан хүмүүсээ авна. Хийх ажлын төлөвлөгөөгөөр 2000 гаруй хүн бидэнд хэрэгтэй. Өмнө нь энэ компанийн ажилчдын 60 гаруй хувь нь оросууд байлаа. Харин одоо монгол эзэнтэй болсон болохоор бид монголчуудаа ажиллуулна.

Нарийн мэргэжлийн зарим хүн гадныгх байхыг үгүйсгэхгүй. Нэг ч гэсэн монгол хүнээ ажлын байртай, орлоготой болгохыг хүсэж байгаа. Өмнө нь миний удирдаж байсан компани 400 гаруй ажилчинтай. Монгол хүн аливаад үнэнч, хийе гэснээ хийдэг, чадвартай. Миний үеийнхэн хоёр нийгмийн заагт, их хэцүү үетэй тулсан. Ерөнхий боловсролын сургуульд мундаг сурлагатай хүүхэд, их сургуулиа улаан дипломтой төгсөөд шууд захын наймаачин болно гэдэг хүлээн зөвшөөрөхөд амаргүй шүү. Хичээж, хичээж авсан дипломыг нь зах дээр зарж ч байх шиг. Ойлгомжгүй олон асуудалтай тулж байлаа. Танил талтай, боломжтой айлын хүүхдүүд бүгд гадагшаа сургуульд явсан. Иргэншлээ дагаад олон залуу хөгжилтэй орныг зорьсон. Надад тийм боломж байсан ч явахыг хичээлгүй, дотооддоо амьдрахыг хүссэн, тэмцсэн. Би их мөнгөтэй болсон ч гадаадад хэзээ ч амьдрахгүй.

Халтар, утаатай гээд байгаа энэ газар чинь миний л эх орон, төрж өссөн газар шороо минь шүү дээ. Би, бид үүнийг өөрчилж, хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэхгүй бол өөр хэн хийх юм бэ. Гаднынхан хөрөнгө мөнгө хаяад л байна. Тэд газар дэлхийгээ хайрлах үзэлтэй ч Монголын төлөө, монгол хүн шиг шархалж, зовох болов уу. Төрийн төлөө оготно боож үхнэ гэдэг үг байдаг даа. Би оготно байсан ч хамаагүй боож үхтлээ л эх орныхоо сайн сайхан хөгжлийн зүтгэнэ. Дээхнэ үед барууны өндөр хөгжилтэй орон руу явсан миний олон найз өнөөдөр эх орноо гээд ирж байна. Тэд Монголынхоо тогоон дотор чанагдалгүй 15, 20 жил болсныхоо эцэст “Тэр газар нутаг чинь миний эх орон биш юм байна. Бид тэнд III сортынхон л юм байна” гээд ирдэг. Өндөр боловсролтой залуус АНУ-ын тийм компанид ажиллаж, ийм амжилттай байна гээд л сонин хэвлэлээр бичээд байдаг.

Өндөр цалин авч, III сортод орж, хөгжилтэй оронд хүчээ өгч байгаа болохоос тус компанийн хувьцаа эзэмшигч биш шүү дээ. Би монгол хүн учраас эх орныхоо хөгжлийн төлөө бүх хүчээ зориулж, сүүлчийн ганц төгрөгөө ч улсынхаа төлөө зарцуулна. Бид авдар дүүрэн алт тэврээд үхэхгүй. Үр хүүхдэдээ ч тийм зүйл үлдээхгүй. Миний орчинд байгаа таньдаг хүмүүс эд зүйл шүтсэнээс эмгэнэлт байдалд орж байгааг би харж байна. Аав, ээж нь хэрхэн ажиллаж, мөнгө яаж олдогийг огт мэдэхгүй болж. Бидний үед “NIKE”-ийн пүүзтэй болбол хайрлаж, байн байн угааж, түүнийгээ хоймортоо залах нь холг үй байлаа. Харин одоо бол дэлхийн алдартай брэндийн бүтээгдэх үүнүүд чинээлэг айлын хүүхдүүдийн үүдний өрөөнд хөглөрөх болж. Тэр хүүхдүүд амьдралын үнэлэмжгүй болж эцэстээ таашаалыг архи, хар тамхинаас авдаг болдог. Хамгийн аймшигтай эмгэнэл бол энэ. Тиймээс би хүүхдүүдээ, дүү нараа, хамт ажиллаж байгаа хүмүүсээ зөв хүн болгохыг хичээдэг.

-Та гадаадад боловсрол эзэмшихийг нэг их ойшоодоггүй юм байна. Та ингэхэд ямар сургууль төгссөн юм бэ?

-Оросын 14 дүгээр сургуулийн франц хэлний сонгоны ангийг төгссөн. Тэр үеийн Гадаад хэлний дээд сургуулийн франц хэлний ангид ороход 1989 он байлаа. Жинхэнэ бужигнаж байсан үе шүү дээ. Сурахын хажуугаар ганзагын наймаанд олон жил явсан. Хийгээг үй наймаа, зөөгөөгүй бараа гэж байхгүй. Хойд хөршийн зах зээл том ч, барааны хомсдол их. Өмнөд хөрш маань үйлдвэрийн орон. Хоёр хөршийнхөө хооронд олон жил явсан даа. Бизнес маань өргөж өөд хагас хариуцлагатай хувьцаат компани байгуулсан. Тэр үед санхүүгийн тайлан, балансаа өөрөө хараад ойлгох шаардлага гарсан болохоор Санхүү эдийн засгийн дээд сургуульд суралцсан. Дараа нь Германы бизнес маркетингийн сургуульд суралцах боломж олдсон. Ердөө ийм л боловсролтой хүн. Миний бизнес ахиж, хүнтэй харилцаж, ажиллаж байгаа нь өндөр боловсрол эзэмшсэнтэй холбоогүй. Хүний амьдралын баяр баясгалан, зовлон гуниг нийгмийн хүнд хэцүү шилжилт, наймааны алдаа, оноо энэ бүгд надад амьдралын их сургууль болсон. Энэ их сургуулийн мэдлэгийг би МГИМО, Харвардын их сургуулиас авахгүй.

Онгоцонд таарсан нэг том бизнесмен “Аль ч нийгэмд амжилтад хүрсэн хүмүүсийн ихэнх нь дунд сурлагатнууд байдаг” гэж хэлсэн юм. АНУ-ын 43 дахь Ерөнхийл өгч Жорш Буш Харвардын их сургуульд илтгэл тавихдаа “Дунд сурлагатай хүн АНУ-ын Ерөнхийлөгч болдог юм шүү” гэж онцолж байсан. Хөдөө арван жил дүүргэсэн, дотоодод их, дээд сургууль төгссөн гэж битгий доогуур харж яваарай. Дэлхийн алдартай сургуулийн диплом өвөртөлсөн хүнээс хавьгүй илүү гэж өөрийгөө үнэлэх хэрэгтэй. Би хүмүүсийг заавал их, дээд сургууль төгс өнө гэж битгий хөөцөлдөөсэй, брэнд гэж үргүй зардал битгий гаргаасай гэж боддог. 200 сая төгрөгийн машин уначихаад “Цалингаа өгч чадахгүй байна. Мөнгө зээлээч” гээд байгаа хүмүүсийг ерөөсөө ойлгодоггүй.

-Таны өмнө Харвардын их сургууль төгссөн залуу байна. Нөгөө талд нь дээд сургууль төгсөөгүй ч ажлаа дэндүү сайн мэддэг хүн байна. Та хэнийг нь сонгох вэ?

-Би хүний бодит чадварыг үнэлэхийг илүүд үздэг. Хоёулантай нь эхлээд ярилцана. Туршилтын явцад нэг зүйл асууна. Ажиллах явцад нь сорьж дахин нэг зүйл асуугаад хэнийг нь сонгохоо шийднэ. Миний эргэн тойронд байгаа хүмүүсийг анзаарахад амьдралын туршлагатай хүн илүү дээр байдаг юм. Миний нэг том төсөлд их, дээд сургуулийг амжилттай төгссөн инженер үүд ажилладаг. Тэдний дунд Дүрслэх урлагийн дунд сургууль төгссөн нэг залуу бий. Тэр хүн илүү мэдрэмжтэй, ажлын бүтээмжтэй, бусдыгаа залаад явдаг. Энэ бүгдээс харахад аливаа зүйл төгссөн сургуулиасаа бус тухайн хүнээс л хамаатай гэдгийг амьдрал харуулж байна. Унтахдаа өмдөө эвхэж тавиад, тогтсон цагт босож ороо хурааж, амаа угааж сурсан хүн амжилтад хүрдэг. Энгийн энэ сахилга бат, дэглэмийг сураагүй хүн алдартай их, дээд сургуульд ороод ч нэмэрг үй. Чипэнд мэдээлэл байгаа ч хүний тархи түүнийг нь шууд хүлээж авдаггүй.

-“Алтан дорнод Монгол” компанийн эд хөрөнгө эзэнгүйдэж, үрэн таран болж байгаа талаар хэвлэлд бичиж байсан. Та хэдэн тэрбум төгрөгийн хөрөнгөтэй компани худалдаж авсан бэ. Таны өрөнд нэмэр болох хөрөнгө энэ компанид байна уу?

-Хөрөнгө мөнгө зарж, нөөцийг нь тогтоосон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл байгаа. Мэдээж уул уурхайн чиглэлээр мэргэшсэн боловсон хүчин, ажилтнууд маань энэ компанийн хөрөнгө. Шүүхийн шатанд хураасан эд зүйл, битүүмжилсэн техник хэрэгсэл, Монголбанкинд байгаа алтыг би хөрөнгө гэж харахгүй. Өөрийгөө жижиг Монголын жижиг хүн гэж бодолгүй алсын хараатай ажиллах болно. ОХУ-ын томоохон бизнесменүүд, барууны том компанийн захирлууд томоор сэтгэж хийгээд амжилтад хүрч байна. Тэд бидэнтэй адил, зарим нь бүр дор ч байсан. Би “Алтан дорнод Монгол”-ыг дэлхийд алдартай, том компани болгож чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна.

-Танай компанид оросууд олон байсан. Одоо тэр мэргэжилтнүүд байна уу?

-Цөөн хүн бий. Тэдний зарим нь монгол хүнтэй гэр бүл болсон юм билээ.

-Цаашдаа таны удирдлагад ажиллах хүсэл тэдэнд байна уу?

-Байлгүй яахав. Энэ хүмүүс эх орондоо очоод ажиллах боломж, бизнесийн орчин тийм ч таатай биш шүү дээ. 15 сая гаруй хүн амтай Москвад ажиллаж, амьдрах нь хялбар уу, нэг сая гаруй хүн амтай Улаанбаатараас хоолоо олж идэх нь хялбар уу. Үүнийг тэд сайн ойлгосон юм билээ. Харамсалтай нь манай залуучууд үүнийг сайн ойлгохгүй байгаа юм.

-“Алтан дорнод Монгол” гэдэг нэр монголчуудад таагүй санагддаг болсон. Нэгэнт та өөрийн мэдэлдээ авснаас хойш цоо шинэ нэртэй, дүр төрхтэй компани болгохгүй юм уу?

– Таны бодол зөв л дөө. Би нэг хэсэг яг ингэж бодсон. Харин сүүлд нь энэ нэрээр нь байлгая гэж шийдсэн. Нэрээ өөрчилхөөр хариуцлагаас зугтаах гэж байгаа юм шиг, нөг өө талаас “Алтан дорнод Монгол” гэдэг нэрээс айж, зүсээ хувиргаж байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлэх байх гэж бодсон. Муу муухай сэтгэгдэл төрүүлдэг байсан компанийг өөрчилж сайн сайхнаар хүлээж автал нь ажиллах болно.

-“Алтан дорнод Монгол” компани таны эзэмшлийн “Голдстрим инк” компанийн мэдэлд ирээд багагүй хугацаа өнгөрлөө. Та бүхэн өрөө барагдуулж эхэлсэн үү?

-“Голдстриминк” компани “Алтан дорнод Монгол” компанийг худалдаж авахын тулд Их Британийн Вержини аралд бүртгүүлсэн. Худалдаж аваад хоёр сар гаруй болж байна. Өр барагдуулах Ажлын хэсэгт сард нэг тэрбум төгрөг өрөндөө төлье гэх мэт нааштай саналаа тавьсан. Одоогоор хариу авааг үй л байна. Би онцгой эрх эдлэх ёсгүй л дээ. Миний бодлоор дотоодын компаниудаа дэмжиж ажиллаасай гэж бодох юм. Харамсалтай нь хахир хатуу хандах нь их.

-Таныг Дарханы Төмөрл өгийн үйлдвэрийг сайн удирдаж байсныг хүмүүс мэднэ. Ингэхэд та тэр ажлаа яагаад орхисон юм бэ?

-Би 35 настайдаа Төмөрлөгийн үйлдвэрийн даргын ажлыг авч байлаа. Тухайн үед “Энэ бацаан үйлдвэр авч явж чадахг үй” гэх яриа гарсан. Миний ажилласан гурван жилд гайхалтай амжилттай ажилласныг 15 тэрбум төгрөгийн ашиг гэрчилнэ. Өмнө нь болоод надаас хойш тийм ашигтай ажиллааг үй. Би хоёр жил гаруй хөөцөлдөж, шүүхдэлцээд төмрийн хүдрийн хамгийн том орд Төмөртэйг 100 хувь улсын өмчид эргүүлэн авчирсан. Хувьдаа ашиглах гэж байна гээд бөөн яриа гарсан ч нэг ч төгрөг би халааслаагүй. Би 2014 он хүртэл Төмөрлөгийн үйлдвэрийг удирдах гэрээтэй ч өргөдлөө өгөөд гарсан. Хийж бүтээсэн бүх зүйлийг маань санаатай гуйвуулж, мушгиад өдөр бүр сонинд бичүүлэх нь хэнд сайхан байх вэ дээ. Яагаад бичээд байгааг нь ч ойлгосон. Маш их нөөцтэй ордыг эргүүлэн авахад олон хүний эрх ашгийг хөндөж, бизнесийг нь хааж, надад өс хонзон санасан хүн цөөнгүй байсан. Яг үнэнийг хэлэхэд би гутарсан. Энэ ярилцлагаар далимдуулж ажил хийж байгаа хүнээ ойлгож, хайрлаж, үнэнийг нь олж бичиж байгаасай гэж хүсэж байна.

-Таныг АТГ-т шалгаж байгаа гэсэн мэдээлэл гараад удлаа. Энэ асуудал юу болсон бэ?

-Хоёр жил гаруй болж байна. Шаардлага байгаа болоод шалгаж байгаа байх. Хаалаа л гэсэн, шалгана аа л гэдэг. Тэгж байгаад дуусна биз дээ. Сүүлдээ ийм зүйл заавал байх ёстой ч юм шиг санах болжээ. Хэвлэлээр юу гэж ч бичсэн би одоо тоодоггүй. Хүн дөжирдөг юм билээ.

-Бизнесменүүд улс төрд орох нь бий. Та улс төрд хүчээ үзэх бодол байна уу?

-2008 онд сонгуульд өрсөлд өх үү гэсэн санал тавьж байсан. Гэхдээ би оролцоогүй. Би 2006 онд МАН-ын гишүүнээр элссэн ч намын өдөр тутмын ажилд оролцох боломж байдаггүй. Одоохондоо өмнөө тавьсан том зорилгоо биелүүлэхээс өөр зүйл бодох зав алга.

-Та бүхэн бизнесийн асар том төлөвлөгөө гаргасан байх. Эхний ээлжинд хийх ажил чинь бусдад сонин байх болов уу?

-Төлөвлөгөөгөөр хайгуул судалгааны ажлаа ирэх гуравдугаар сараас эхэлнэ. Дараа нь ашиглалтын талбайдаа олборлолт хийнэ. Ашигласан хэд хэдэн газартаа нөхөн сэргээлт хийх төлөвлөгөө бий.

-Таны төлөвлөгөөгөөр энэ компани хэдэн жилийн дараа өрөө барагдуулж, ашгаа хүртэх бол?

-Аливаа зүйлийг өөдрөгөөр харахыг би хичээдэг. Төлөвлөсний дагуу шуурхай ажиллаж, хоёр жилийн дараа ашгаа өгнө гэж тооцсон. Би энэ бизнест ороод гарах бус удаан хугацаагаар, тогтвортой ажиллана.

-Тус компанийн асуудлыг шийдэхэд та ганцаараа зүтгээгүй нь ойлгомжтой. Бизнесийн багаа танилцуулахгүй юу?

-“Ньюком”-ын Болд гэдэг залууг хүмүүс мэдэх байх. Олон жил Америкийн банкинд ажилласан. Бид ураг төрлийн холбоогүй ч төрсөн ах, дүү шиг дотно. Болд маань гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байгаа.

-Юутай ч томоохон компани монголчуудын мэдэлд ирлээ. Компанийн мөнгө гадаад руу урсах бус Монголд шингэж, өгөөжөө өгнө гэдэгт итгэлтэй байна. Өртэй компанийг зориг гарган худалдан авсан таньд болон танай хамт олны цаашдын ажилд амжилт хүсье?

-Энэ компанийг авснаас хойш нэг ч хүн надад амжилт хүсэж байгаагүй. Маш их баярлалаа . Хоёр жилийн дараа би танд тайлангаа үзүүлж, ажлаа танилцуулна аа.